St Pancratius kerk

Huwelijkskapel (oostzijde zuidbeuk)

Bij de restauratie werd deze intieme kapel in de zuidbeuk ingericht, opdat het bruidspaar zich bij de huwelijksinzegening niet verloren zal voelen in de grote ruimte van het middenschip. Het kleed op de vloer werd in 7 weken tijds geknoopt door vrouwen uit de gemeente Diever.

Het bruidspaar zit aan weerszijden van een vis — het oude christelijke symbool — aan de voet van het kruis, terwijl de predikant aan de andere zijde van het kruis staat; beide zijn dus verbonden door het kruis. Het kruis doorsnijdt de in beweging zijnde aardbol, doortrokken door de druiventros, symbool van het waarachtige, eeuwige leven.

De aardbol wordt door de sterren omgeven als symbool van het heelal. Op dezelfde tafel, hetzelfde model als de avondmaalstafel, ligt een loper met huwelijkssymbolen en een met de hand in zwijnleer gebonden bijbel. De tafel is een geschenk van het Anjerfonds Drenthe. De kaarsenkroon werd geschonken door het Prins Bernhardfonds.

Drieluik

Aan de westzijde van de zuidbeuk is tegen de torenmuur het door mevr. Aal-bers-Kollewijn te Voorburg geschilderde drieluik opgehangen. Het hoofdthema van dit drieluik is: "Wees uw broeders hoeder". In het middenstuk buigt God, de Vader, zich zegenend voorover; eerst een verblijdend licht uitstralend, dat zich later verdeelt over het luikstuk.

Daaronder drie vrouwenfiguren, n.l. Eva met de appel, Maria met het kind dat appel en druiventros vasthoudt en rechts een vrouw die de appel behoudt en de druiven-tros doorgeeft. Onder deze figuren verschillende oud-testamentische voorstellingen.

Het linkerpaneel toont ons Christus, het hoofd, met zijn lichaam en ledematen, bestaande uit mensen, bruin, blank en geel; jong en oud; de kinderen in Zijn hand. Daaronder in de door bogen afgesloten ruimten de in afzondering levende mensen: een ziek kind, een bejaarde, een man met één been. Daaronder de in donker levende mens: de misdadiger, de dronkaard en de zwerver. Naast het hoofd van Christus is de duivel geschilderd, liefdeloos en intelligent.

Tussen God, de Vader en Christus, de Zoon, zien we in het donker om licht te brengen de Augustijner monnik, voorloper van Luther; de predikant met de bijbel en de pottenbakker, de eerste kunstenaar op aarde. Op het rechterpaneel wordt de Heilige Geest gesymboliseerd door de neerdalende witte duif, die lichtstralen uitzendt. Een mensenstroom trekt naar boven, de Hemelweg op. Aan het begin worden deze mensen tegengehouden door een vrouw, zeggende: "Ga niet op deze weg, eer gij geheiligd zijt".

Naar boven

Lodewijk 15e

Van de banken van vóór de restauratie zijn slechts overgebleven de fraaie, eikenhouten Lodewijk 15e gestoelten, die in de noordbeuk zijn geplaatst en nu als burgemeester-bank dienst doen.
De 400 gezinnen in Diever brachten f 21000 bijeen ter restauratie der kerk die in 1959 werd ingewijd. De kerk is de belangrijkste in zijn type en als één van de aanzienlijkste in de Olde Landschap te beschouwen.

Afschrift

Het afschrift boven de zuiderdeur van deze in 1759 grotendeels verbrande kerk, welke dateert uit 1604, luidt:
Wier 't oude heiligdom door bliksemvuur verband,
Het vuur der Godvrucht bracht dit nieuwe huis tot stand.
Maar wil God 't heilig vuur van Zijnen geest verlenen,
Hier wordt een kerk gebouwd van levendige steenen.

Toren

De grotendeels 12e eeuwse toren met latere bovenste geledingen van een vier- tot achtkantige, ingezwenkte, door leien gedekte spits, zijn fors pannendak, dat de toren aan drie zijden omsluit, beheerst de dorpskern en het landschap van Diever. De toren is aan de buitenzijde van het oudste deel opgetrokken van tufsteen. De binnenmuren zijn van rode baksteen.

Op de twee klokken gegoten door J. Borchhard te Enkhuizen in 1764 leest men:
Op de grootste:
Mijn kop hoe hard, wierdt doorgereten
Van 't hemelvuur, mijn makker wierdt
Geheel versmolten, neergesmeten
Nu heeft des kunstnaars hand bestiert,
Dat wij hersteld te samen luiden
Om de menschen den regten tijd
Van graf en Godsdienst aan te duiden,
Opdat zij daartoe zijn bereid. Op de kleinste staat:
Bliksem ontstak huis en toren
Ik versmolt, maar laat mijn toon
Weer in vreugd en droefnis hooren
En draagt ieder tot Gods throon.

Vermeld zij nog dat de laatste priester Andries Veenrat vluchtte in 1594 en zich voegde bij de Spaans gezinde bezetting van Lingen. In 1623 waren in deze kerk gelegerd de soldaten van Hopman Taco Lieuwens. Van de gerestaureerde kerk is een fotografische reproductie naar de originele tekening in de Universiteits-bibliotheek te Leiden. Met de hand staat er onder aangetekend: "Deze kerk heeft zeer veel duifsteen aan zich, evenals die van Vries en is groot. N.V.A. 1915.
Bij begrafenissen werd vroeger voor een man 3 maal 33 maal aangeslagen, voor een vrouw werd 3 maal 2 maal aangeslagen en voor een kind 3 maal l maal.

Bij overlijden werd door de naobers in sommige dorpen geloot wie moesten luiden, kist halen en aanzeggen bij de familie. In weer andere streken werden de naobers volgens de gebruikelijke regel voor de diverse functies aangewezen. De "groeveneuger" (vaak een mindere) verdiende er een daghuur mee. Met een zwart zijden doek om de hals en een wandelstok, ging hij op stap en kreeg overal een borrel, of koffie met "stoete".

Oud ingezetenen van Diever zullen zich nog wel herinneren dat gemeenteveldwachter Ekkelboom bij het uitgaan der kerk, bij het kerkgebouw met bulderende stem, onder horten en stoten enige publicaties aan het volk stond bekend te maken.

In de kerk te Diever werden destijds acht altaren gevonden, namelijk: het Sint Pancrasaltaar, dat het voornaamste was; het Heilige Kruisaltaar; het Sint Antoniealtaar; het Sint Stephanusaltaar, het Heilige Sacramentsaltaar; het Onze Lieve Vrouwenaltaar en een altaar, dat aan de Heilige Maarten was opgedragen. Op elk dezer altaren was een vicarie gesticht. Het achtste altaar was Sint Anna toegeheiligd.

Naar boven

Uit de Spiegel van juli 1955, door P.W. Russel

Boven. Zo ziet de kerk er nu van binnen uit: de orgelpijpen, tijdig gered uit de ruïne, liggen in het zand; kruiwagens staan in het middenpad; de kansel wordt voorzichtig gesloopt en in de muuren van het hoofdkoor ontdekt men steeds meer verborgen nissen.

"Ja, dit is een ramp", zei burgemeester J.C. Meyboom van Diever, toen ik hem opbelde om een afspraak te maken. „Beslist een ramp, zoals de kerk er nu bij ligt", herhaalt hij, als wij op het kerkplein in het centrum van zijn dorp staan. Diever, het bijna vijf-en-dertig-honderd zielen tellende dorp tussen Assen en Meppel, kent in deze dagen nog maar één gesprek: de kerk. De bakker en de melkboer, de burgemeester en de jonge dominee Smit. allen zijn er vol van. „Er zijn twee mogelijkheden: óf we gaan de kerk het volgend jaar sluiten en schaffen een bordje aan ,,Ruïne te bezichtigen", óf er wordt gerestaureerd." Zo stond het op een folder en het hele dorp is geschrokken.

De hervormde gezinnen in het dorp - het is hun kerk - brachten 22.000 gulden bij elkaar; vlugschriften leverden nog eens tien mille op en een fonds beschikte nog over drieduizend gulden. Vijf-en-dertig-duizend gulden dus. Die zijn er.
„Maar weet u wat dit gaat kosten?" vraagt burgemeester Meyboom. die nu al zestien jaar zijn krachten aan Diever geeft. „We hadden een eerste begroting en daar stond als eindbedrag 170.000 gulden op. Daar was niet bijgerekend wat er allemaal in de kerk moet gebeuren, na de restauratie. Ik bedoel zaken zoals meubilair, verwarmingsinstallatie en verlichting.

Maar wacht even. Kijk, ziet u die meneer daar uit de kerk komen? Juist, dat is de heer G.C. Helbers. de directeur van het Provinciaal Museum in Assen. Moet u hem eens vragen, waarom het allemaal zo duur gaat worden." „Hierom", zegt de heer Helbers, die breedgeschouderd en goedgehumeurd is, „we gaan deze kerk niet repareren, niet herstellen, maar restaureren. En dat betekent, dat we alles zoveel mogelijk in de oude en originele vorm terugbrengen."

„Deze kerk staat op instorten", aldus de directeur van het museum in Assen. „Niets meer en niets minder. Alle maatregelen, die nodig waren, zijn genomen. We gaan restaureren, dat is één. We hebben een restauratiecomité, dat is twee. Gedeputeerde Staten zijn helemaal accoord, dat is drie en er is een begroting, nummer vier. We startten dus, twee weken geleden."
„Maar wat ontdekken we? Tien centimeter onder de huidige tegelvloer in de kerk ligt een tweede vloer, van rode plavuizen. Oh, dachten we, de originele staat van de kerk was dus tien centimeter lager. Neen, helemaal niet, want nog eens vijfentwintig centimeter lager vinden we een tweede vloer, van groene en gele tegeltjes.

Dat betekent dus, dat we de hele kerk vijf-en-dertig centimeter moeten uitgraven, om de oorspronkelijke diepte terug te krijgen. We lopen door de kerk, de burgemeester de heer Helbers en ik. „Ga hier eens in dat gat staan", zegt de heer Helbers. „Ziet u wel, de kerk wordt hoger en imponeert nu veel meer door zijn verhoudingen. We hebben verder inkassingen gevonden waaruit blijkt, dat het middenschip en het hoogkoor eens overwelfd waren. Overal aan de zijkanten ziet u nog hele of halve colonetten; bij die halve heeft men in vroegere jaren de rest gewoon weggehakt, om „ruimte" te krijgen. En kijkt u eens naar de zoldering. Half verteerde planken uit 1760. Het gewelf zit er onder. De manier, waarop vroeger aan deze kerk is gewerkt, is gewoon Jn-elkaar-timmeren geweest.'

Niet alleen in de kerk, maar ook in de toren zijn in de loop der eeuwen ramen dichtgemaakt. De steunbeer uit de vijftiende eeuw, vlak naast de ronde deure, kan elk ogenblik omvallen. De stenen, voor zover ze niet afbrokkelden, staan los op elkaar en de specie geen enkel houvast meer.

Met het grootste gemak breekt burgemeester J.C. Meyboom van Diever een plank van een kerkbank door.

Tot 1 juni van dit jaar zijn de kerkdiensten in Diever gewoon doorgegaan. En het is goed, dat de dorpelingen het niet zo precies geweten hebben. Want toen men begon met breekijzers de planken van de zijvloeren los te breken, toen bleven de planken zitten en vielen de verteerde binten naar beneden. ,,Om niet eens te praten van de kerkbanken zelf", merkte de burgemeester op. „Daar, vóór de kerk ziet u ze liggen: één hoop vermolmd hout. Ze vielen in elkaar toen men ze wilde wegdragen."

Naar boven